BLOG | Δυσλιπιδαιμία

Μελάς Νικόλαος, MD, PhDc
Παθολόγος – Ειδικός Αγγειακών Εγκεφαλικών

Εισαγωγή

Η καρδιαγγειακή νόσος (ΚΑΝ) είναι η κύρια αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας παγκοσμίως. Ο όρος καρδιαγγειακή νόσος περιλαμβάνει την υπέρταση, την στεφανιαία νόσο, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, την καρδιακή ανεπάρκεια, τις συγγενείς καρδιοπάθειες και μυοκαρδιοπάθειες. Στις ΗΠΑ, τα καρδιαγγειακά νοσήματα προκαλούν περίπου 600.000 θανάτους (25%) κάθε χρόνο ^[1-2] και μετά από συνεχόμενη πτώση τα τελευταία 50 χρόνια, η συχνότητά τους αυξάνεται ξανά ^[3].

Μεταξύ των πολλών παραγόντων κινδύνου που προδιαθέτουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη της ΚΑΝ (κάπνισμα, κακή διατροφή, αυξημένο σωματικό βάρος, υπερλιπιδαιμία), ο καθιστικός τρόπος ζωής που χαρακτηρίζεται από χαμηλά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας, αναγνωρίζεται πλέον ως ο βασικός συντελεστής κακής καρδιαγγειακής υγείας. Αντίθετα, η τακτική άσκηση και η σωματική δραστηριότητα σχετίζονται με αξιοσημείωτα οφέλη για την υγεία και χαμηλότερο καρδιαγγειακό κίνδυνο.

Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η τακτική σωματική άσκηση συνδέεται με μείωση τόσο του κινδύνου ανάπτυξης καρδιαγγειακής και αναπνευστικής νόσου, αλλά και με μείωση της ολικής θνητότητας από κάθε αιτία ^[4]. Είναι τόσο σημαντική αυτή η μείωση στην ολική θνητότητα, που φαίνεται να μην επηρεάζεται από την παρουσία κάποιων παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου όπως το κάπνισμα, η υπέρταση και η υπερλιπιδαιμία στους ασθενείς που αθλούνται τακτικά ^[5]. Η θνησιμότητα που σχετίζεται με υψηλό δείκτη μάζας σώματος (BMI) μπορεί να αντιστραφεί με την επίτευξη καλύτερων επιπέδων φυσικής κατάστασης ^[6-7]. Έχει παρατηρηθεί σε μεγάλες μελέτες ότι η αυξημένη σωματική δραστηριότητα σχετίζεται με ένα ευνοϊκότερο προφίλ όσον αφορά τον δείκτη φλεγμονής, μειώνει τον κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας και βελτιώνει την 30-ετή επιβίωση σε ασθενείς με καρδιαγγειακή νόσο ^[8-10]. Αντίθετα, φαίνεται ότι η σωματική αδράνεια είναι υπεύθυνη για το 9% της ολικής θνητότητας παγκοσμίως και εκτιμάται ότι η εξάλειψη αυτής της ανθυγιεινής συμπεριφοράς θα οδηγούσε σε αύξηση του προσδόκιμου ζωής του παγκόσμιου πληθυσμού κατά 0,68 έτη ^[11].

Το γεγονός ότι οι ασθενείς με καρδιαγγειακή νόσο τείνουν να μειώνουν τα επίπεδα της σωματικής δραστηριότητας, καθώς καιτο γεγονός ότι με την αύξηση της ηλικίας η κατάσταση υγείας των ασθενών επιβαρύνεται από άλλες νόσους, δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο.

Με ποιο μηχανισμό ωφελεί η άσκηση στη μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου;

Παρά το ότι γνωρίζουμε τα σημαντικά οφέλη της σωματικής δραστηριότητας καιτης τακτικής άσκησης στο καρδιαγγειακό σύστημα, η διαδικασία και οι μηχανισμοί που συντελούν σε αυτό είναι υπό διερεύνηση. Η άσκηση έχει φανεί ότι έχει σημαντικά οφέλη στις λιποπρωτεΐνες του αίματος, όπως είναι η μείωση της λεγόμενης «κακής χοληστερίνης» LDL (Low Density Lipoprotein) και η αύξηση της λεγόμενης «καλής χοληστερίνης» HDL (High Density Lipoprotein) ^[12]. Σύμφωνα με μια μετα-ανάλυση φάνηκε ότι η προπόνηση αντίστασης μειώνει την συστολική αρτηριακή πίεση κατά 6,19 mmHg και τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη κατά 0,48% ^[13]. Μελέτες έχουν δείξει, επίσης, μείωση της παραγωγής κυτταροκινών που δημιουργούν αθηροσκλήρωση και αύξηση κυτταροκινών που προστατεύουν τα τοιχώματα των αγγείων ^[14], μείωση της τάσης συσσωμάτωσης και προσκόλλησης των αιμοπεταλίων ^[15], μείωση των δεικτών φλεγμονής ^[16] και μείωση των αρρυθμιών ^[17] με την τακτική άσκηση. Επίσης, τα οφέλη αφορούν την καρδιακή αναμόρφωση (cardiac remodelling) και κατά συνέπεια την καρδιακή απόδοση (cardiac performance) ^[18].

Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο European Heart Journal φάνηκε ότιτο όφελος από την προοδευτικά αυξανόμενη εντατικοποίηση της άσκησης σε ασθενείς οι οποίοι είχαν ήδη εγκατεστημένη καρδιαγγειακή νόσο ήταν μεγαλύτερο σε σχέση με αντιστοίχου ηλικίας υγιείς ανθρώπους. Η μείωση του σχετικού κινδύνου θνητότητας μειώνεται αναλογικά όσο αυξάνεται η εντατικοποίηση της άσκησης για τους ασθενείς με καρδιαγγειακή νόσο, ενώ για τους υγιείς με τα ίδια βασικά χαρακτηριστικά εμφανίζεται μια αρχική μείωση του κινδύνου, αλλά μετά δεν επηρεάζεται περαιτέρω ο σχετικός κίνδυνος και παραμένει χαμηλός ^[19].
Ακόμη και στους ασθενείς ηλικίας άνω των 65 ετών, φαίνεται ότι η αύξηση της συχνότητας της άσκησης σε επίπεδα μέτριας έως έντονης έντασης, σχετίζεται με μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου κατά 11%, ενώ αντίθετα η μείωσή της σε επίπεδα σωματικής αδράνειας αυξάνει τον κίνδυνο κατά 25% ^[20].

Ποια είναι η κατάλληλη άσκηση και πόσο χρειάζεται κάποιος να ασκείται;

Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας, θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται τουλάχιστον 150 λεπτά μέσης έντασης αερόβιας άσκησης ανά εβδομάδα ή 75 λεπτά έντονης έντασης αερόβιας άσκησης ανά εβδομάδα ή ένας συνδυασμός και των δύο, διαιρεμένο κατά τη διάρκεια της εβδομάδας.

Παραδείγματα μέσης έντασης άσκησης είναι το περπάτημα (με ταχύτητα 4.8 Km/h), το σκούπισμα ή σφουγγάρισμα δαπέδων, η γιόγκα (asanas και pranayama), το διπλό παιχνίδι στο τένις. Τα αντίστοιχα παραδείγματα έντονης σωματικής άσκησης είναι ο χορός, το ποδήλατο (16-19 Km/h), εκτάσεις-ανατάσεις με άλματα (jumping jacks), η γιόγκα (sun salutation), το μπάσκετ, το κολύμπι, το τζόκινγκ (9-10.9 Km/h) ^[21].

Η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία προσεγγίσει το θέμα με διαφορετικό τρόπο, δηλαδή διαλέγοντας την ιδανική συχνότητα και ένταση τακτικής άσκησης για κάθε ασθενή σε συνάρτηση με τους διαφορετικούς παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου που μπορεί να έχει. Αυτοί είναι: η παχυσαρκία, η υπερλιπιδαιμία, ο σακχαρώδης διαβήτης και η αρτηριακή υπέρταση.

Στους παχύσαρκους ασθενείς συστήνεται η αύξηση του εβδομαδιαίου χρόνου άσκησης σε > 250 λεπτά (ή καύσης > 1500 θερμίδες) για διάστημα τουλάχιστον 6 μηνών, αλλά με στόχο την μόνιμα αυξημένη σωματική άσκηση μετά τους 6 μήνες. Μέσης έντασης άσκηση, 3 – 5 φορές ανά εβδομάδα. Η άσκηση με βάρη δεν ενδείκνυται μόνη της, αλλά ο συνδυασμός με αερόβια άσκηση οδηγεί σε αύξηση της κατανάλωσης θερμίδων, αύξηση της HDLχοληστερίνης, μυϊκή ενδυνάμωση και αύξηση της μυϊκής μάζας (3 σετ των 12-15 επαναλήψεων για κάθε άσκηση).

Οι ασθενείς με το χειρότερο λιπιδαιμικό προφίλ παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη βελτίωση με την άσκηση. Συστήνεται η συνεχής άσκηση με μέτρια ή υψηλή ένταση, κατά την οποία θα πρέπει να επιτυγχάνεται εβδομαδιαία θερμιδική κατανάλωση > 900 θερμίδες (βασικός στόχος) για την επίτευξη μεγάλων αλλαγών στο λιπιδαιμικό προφίλ των ασθενών αυτών (ειδικά της HDL-χοληστερόλης). Για το λόγο αυτό, οι προπονήσεις θα πρέπει να είναι > 40 λεπτά ανά προπόνηση για ένα χρονικό διάστημα > 40 εβδομάδων. Οι ασκήσεις με βάρη
μπορούν να επηρεάσουν θετικά το λιπιδαιμικό προφίλ (3 σετ των 8-10 επαναλήψεων για κάθε άσκηση).

Οι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 επιτυγχάνουν, αντίστοιχα με το λιπιδαιμικό προφίλ, τις μεγαλύτερες αλλαγές όσο υψηλότερη είναι η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη (HbA1c). Συστήνεται σε αυτούς τους ασθενείς το περπάτημα > 30 λεπτά για τουλάχιστον 5 ημέρες ανά εβδομάδα, ιδανικά κάθε μέρα και κάθε εβδομάδα. Επιπλέον, συστήνεται μέσηςέντονης έντασης σωματικής άσκησης > 150 λεπτών ανα εβδομάδα ή/και 90 λεπτά έντονης
έντασης σωματικής άσκησης ανά εβδομάδα. Συνολικά λοιπόν, 3-4 ώρες άσκησης διαφορετικής έντασης ανά εβδομάδα. Η επιθυμητή εβδομαδιαία θερμιδική κατανάλωση στην άσκηση είναι 1000-2000 θερμίδες για τουλάχιστον 6 μήνες. Η άσκηση με βάρη μπορεί να ενσωματωθεί στο πρόγραμμα (2 σετ των 8-12 επαναλήψεων για κάθε άσκηση) ^[22].

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. CDC N (2015). Underlying Cause of Death 1999-2013 on CDC WONDER Online Database, Released 2015. Data are from the Multiple Cause of Death Files, 1999-2013, as Compiled from Data Provided by the 57 Vital Statistics Jurisdictions Through the Vital Statistics Cooperative Program (Accessed Feb. 3, 2015).
2. Benjamin EJ, Blaha MJ, Chiuve SE, et al. Heart disease and stroke statistics-2017 update: a report from the American Heart Association. Circulation (2017) 135: e146- 603.
3. Roth GA, Forouzanfar MH, Moran AE, et al. Demographic and epidemiologic drivers of global cardiovascular mortality. N Engl J Med. (2015) 372: 1333-41.
4. Paffenbarger RS, Jr, Hyde RT, Wing AL, et al. Physical activity, all-cause mortality, and longevity of college alumni. N Engl J Med. (1986) 314: 605-13.
5. Blair SN, Kampert JB, Kohl HW, et al. Influences of cardiorespiratory fitness and other precursors on cardiovascular disease and all-cause mortality in men and women. JAMA (1996) 276: 205-10.
6. Stevens J, Cai J, Evenson KR, et al. Fitness and fatness as predictors of mortality from all causes and from cardiovascular disease in men and women in the lipid research clinics study. Am J Epidemiol. (2002) 156: 832-41.
7. Hu FB, Willett WC, Li T, et al. Adiposity as compared with physical activity in predicting mortality among women. N Eng J Med. (2004) 351: 2694-703.
8. Vella CA, Allison MA, Cushman M, et al. Physical activity and adiposity-related inflammation: the MESA. Med Sci Sports Exerc. (2017) 49: 915-21.
9. Florido R, Kwak L, Lazo M, et al. Six-years changes in physical activity and the risk of incident heart failure: ARIC study. Circulation (2018) 137: 2142-51.
10. Moholdt T, Lavie CJ, Nauman J. Sustained physical activity, not weight loss, associated with improved survival in coronary heart disease. J Am Coll Cardiol. (2018) 71: 1094-101.
11. Lee IM, Shiroma EJ, Lobelo F, et al. Effect of physical inactivity on major noncommunicable diseases worldwide: an analysis of burden of disease and life expectancy. Lancet 2012; 380:219-229.
12. Kraus WE, Houmard JA, Duscha BD, et al. Effects of the amount and intensity of exercise on plasma lipoproteins. N Engl J Med 2002; 347:1483-1492.
13. Strasser B, Siebert U, Schobersberger W. Resistance training in the treatment of the metabolic syndrome: a systematic review and meta-analysis of the effect of resistance training on metabolic clustering in patients with abnormal glucose metabolism. Sports Med 2010; 40:397-415.
14. Smith JK, Dykes R, Douglas JE, et al. Long-term exercise and atherogenic activity of blood mononuclear cells in persons at risk of developing ischemic heart disease. JAMA 1999; 281:1722-1727.
15. Wang JS, Jen CJ, Chen HI. Effects of exercise training and deconditioning on platelet function in men. Arterioscler Thromb Vasc Biol 1995; 15:1668-1674.
16. Gielen S, Adams V, Mobius-Winkler S, et al. Anti-inflammatory effects of exercise training in the skeletal muscle of patients with chronic heart failure. J Am Coll Cardiol 2003; 42:861-868.
17. Mozaffarian D, Furberg CD, Psaty BM, et al. Physical activity and incidence of atrial fibrillation in older adults: the cardiovascular health study. Circulation 2008; 118:800-807.
18. Wilson MG, Ellison GM, Cable NT. Basic science behind the cardiovascular benefits of exercise. Br J Sports Med 2016; 50:93-99.
19. Sang-Woo J, Sun-Hwa K, Si-Hyuck K, et al. Mortality reduction with physical activity in patients with and without cardiovascular disease. Eur Heart J 2019 Nov 14;(43):3547-3555.
20. Kyuwoong K, Seulggie C, Seo Eun H, et al. Changes in exercise frequency and cardiovascular outcomes in older adults. Eur Heart J 2020 Apr 14;(41):1490-1499.
21. Haskell LW, Lee IM, Pate RR, et al. Physical activity and public health: updated recommendation for adults from the American college of sports medicine and the American Heart Association. Circulation 2007 Aug 28;116(9):1081-93.
22. Hansen D, Dendale P, Coninx K, et al. The EAPC EXPERT tool. Eur Heart J 2017 Aug
    7;38(30):2318-2320.