BLOG | Δυσλιπιδαιμία

Ο Δρ. Δημήτρης Χατζής είναι Καρδιολόγος, Clinical Hypertesnion Specialist (ESH), Λέκτορας της Ιατρικής Σχολής του European University Cyprus και Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η Καλλιόπη Μαγουνάκη είναι Φοιτήτρια Ιατρικής Σχολής στο European University Cyprus.

Η δυσλιπιδαιμία είναι μια νόσος, η οποία χαρακτηρίζεται από διαταραχές του μεταβολισμού των λιπιδίων στο αίμα. Πιο συγκεκριμένα, στη δυσλιπιδαιμία παρατηρούνται αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων, ολικής και LDL («κακής») χοληστερόλης, ενώ τα επίπεδα της HDL («καλής») χοληστερόλης είναι χαμηλά.¹ Οι περισσότεροι θεωρούν ότι η ποιότητα της διατροφής μας είναι εκείνη που ευθύνεται κυρίως για την εμφάνιση της συγκεκριμένης νόσου. Είναι, όμως, έτσι;

Συνήθως, στα πρώιμα στάδια, η δυσλιπιδαιμία είναι ασυμπτωματική. Ωστόσο, δερματολογικές εκδηλώσεις της νόσου (οι οποίες σχετίζονται με την εναπόθεση κρυστάλλων χοληστερόλης στους διάφορους ιστούς) μπορεί να εμφανίζονται και αφορούν κυρίως την εμφάνιση ξανθωμάτων (κυρίως στους τένοντες, στα χέρια και πόδια), ξανθελασμάτων (γύρω από τα μάτια), και γεροντότοξου (άσπρος-γκρι αποχρωματισμός στην περιφέρεια της κόρης).²

Επίσης, η δυσλιπιδαιμία θεωρείται ένας από τους μείζονες παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη αθηρωμάτωσης, η οποία αποτελεί και το κύριο υπόβαθρο για την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων, όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου, το εγκεφαλικό επεισόδιο, η περιφερική αρτηριοπάθεια κ.λπ.³

Οι πιο επιρρεπείς

Τα άτομα που έχουν πιο αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν δυσλιπιδαιμία είναι συνήθως οι παχύσαρκοι (ιδίως εκείνοι με κοιλιακού τύπου παχυσαρκία), οι διαβητικοί που δεν ελέγχουν σωστά το σάκχαρό τους, όπως και εκείνοι οι οποίοι έχουν αντίστοιχο οικογενειακό ιστορικό της νόσου σε πρώτου βαθμού συγγενείς τους (βλ. «οικογενής δυσλιπιδαιμία» παρακάτω). Σαφώς και εκείνοι που δεν διατρέφονται κατάλληλα βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης δυσλιπιδαιμίας.^4,5

Ο ρόλος της διατροφής

Η δίαιτα αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες διαμόρφωσης του λιπιδαιμικού προφίλ ενός ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, τα κορεσμένα λίπη αποτελούν έναν διατροφικό παράγοντα με την ισχυρότερη επίδραση στα επίπεδα της LDL («κακής») χοληστερόλης. Τροφές πλούσιες σε κορεσμένα λίπη αποτελούν τα προϊόντα ζωικής προέλευσης, όπως το βούτυρο, το χοιρινό και βοδινό λίπος. Μία επιπλέον πηγή κορεσμένων λιπαρών είναι το φοινικέλαιο και το λάδι καρύδας.⁶

Παρόμοια επίδραση με εκείνη των κορεσμένων λιπών στα επίπεδα της LDL χοληστερόλης έχουν και τα trans λιπαρά οξέα.⁷ Η κατανάλωση trans λιπαρών οξέων έχει δείξει ότι οδηγεί στην αύξηση της LDL χοληστερόλης και στην ελάττωση της HDL («καλής») χοληστερόλης. Οι βασικές διατροφικές πηγές που είναι πλούσιες σε trans λιπαρά οξέα είναι τα επεξεργασμένα τρόφιμα, τα τηγανητά φαγητά, καθώς και ορισμένα προϊόντα αρτοποιίας.

Η συχνή κατανάλωση σημαντικών ποσοτήτων ζάχαρης (>10% της συνολικής ενέργειας) συντελεί στην αύξηση των τριγλυκεριδίων (έως και 30-40%), ιδιαίτερα σε άτομα με υπερτριγλυκεριδαιμία ή αυξημένο κοιλιακό λίπος. Αν και είναι δύσκολο να υπολογιστεί η ακριβής επίδραση της χοληστερόλης στη συγκέντρωση των λιπιδίων του αίματος, είναι γνωστό ότι η πρόσληψη χοληστερόλης από τη διατροφή συνδέεται στενά με την αύξηση της LDL χοληστερόλης και, συνεπώς, του καρδιαγγειακού κινδύνου. Τροφές πλούσιες σε χοληστερόλη αποτελούν τα αυγά, τα θαλασσινά, τα λιπαρά κρέατα και τα γαλακτοκομικά με πλήρη λιπαρά.

Για τη μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης είναι απαραίτητη η υιοθέτηση μιας ισορροπημένης και υγιεινής διατροφής. Κύριος στόχος θεωρείται η ελάττωση της πρόσληψης τροφών πλούσιων σε κορεσμένα λίπη, trans λιπαρών οξέων, χοληστερόλης και, εν συνεχεία, η αντικατάστασή τους με τροφές πλούσιες σε ακόρεστα λίπη, όπως φρούτα, λαχανικά, ψάρια.^8,6

Πρωτοπαθής και δευτεροπαθής δυσλιπιδαιμία

Η δυσλιπιδαιμία διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες σύμφωνα με την αιτιολογία της, οι οποίες είναι γνωστές ως πρωτοπαθής και δευτεροπαθής δυσλιπιδαιμία.

• H πρωτοπαθής δυσλιπιδαιμία οφείλεται σε γονιδιακές μεταλλάξεις (κληρονομικής αιτιολογίας), οι οποίες οδηγούν σε σημαντικές διαταραχές των λιπιδίων, συμπεριλαμβανομένων της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας (ομόζυγη ή ετερόζυγη), της οικογενούς υπερτριγλυκεριδαιμίας και της μικτής υπερλιπιδαιμίας.
• Η δευτεροπαθής δυσλιπιδαιμία είναι αποτέλεσμα της επίδρασης άλλων παραγόντων, με σημαντικότερους την έλλειψη σωματικής άσκησης και την ακατάλληλη διατροφή (κατανάλωση τροφών πλούσιων σε κορεσμένα λίπη, χοληστερόλη, trans λιπαρά οξέα). Επίσης, σημαντικές αιτίες δευτερογενούς δυσλιπιδαιμίας αποτελούν ο σακχαρώδης διαβήτης (τύπου 1 και 2), η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, η παχυσαρκία, ο υποθυρεοειδισμός, η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, καθώς και ορισμένα φάρμακα (προγεστερινοειδή, αναβολικά στεροειδή, κορτικοστεροειδή, β-αποκλειστές) και η χολόσταση.^3,5

Δυσλιπιδαιμία και διαβήτης

Η δυσλιπιδαιμία αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό τόσο στον διαβήτη τύπου 1, όσο και στον τύπου 2, επιπλέον των διαταραχών των επιπέδων σακχάρου στο αίμα. Οι κυριότεροι παράγοντες, οι οποίοι εμπλέκονται στις λιπιδαιμικές διαταραχές των διαβητικών ασθενών, είναι η αντίσταση των ιστών στη δράση της ινσουλίνης ή η έλλειψη της ινσουλίνης και η υπερτριγλυκεριδαιμία.

Συγκεκριμένα, ασθενείς με διαβήτη τύπου 1 ενδεχομένως να εμφανίσουν υπερτριγλυκεριδαιμία, ωστόσο στις περιπτώσεις καλής ρύθμισης του επιπέδου γλυκόζης στο αίμα, το λιπιδαιμικό προφίλ αυτών των ασθενών είναι παρόμοιο με εκείνο του γενικού πληθυσμού.^9,10 Επιπλέον, ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών με διαβήτη τύπου 2 εμφανίζει μικτή δυσλιπιδαιμία.

Γενικώς, φαίνεται ότι η ανεπαρκής ρύθμιση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 1 και 2 σχετίζεται με διαταραχές των λιπιδίων, όπως η υπερτριγλυκεριδαιμία, η αυξημένη LDL χοληστερόλη και η χαμηλή HDL χοληστερόλη.¹⁰

Πρόληψη: Τι μπορούμε να κάνουμε

Το κομμάτι της πρόληψης καθίσταται εξαιρετικά σημαντικό, προκειμένου να προστατευτούμε από τη δυσλιπιδαιμία. Τι μπορούμε να κάνουμε, λοιπόν, ώστε να παραμείνουμε υγιείς;

• Μείωση σωματικού βάρους και φυσική άσκηση. Το αυξημένο σωματικό βάρος και η παχυσαρκία σχετίζονται με αυξημένο κοιλιακό λίπος, το οποίο συνδέεται σημαντικά με την εμφάνιση δυσλιπιδαιμίας. Συνεπώς, σε υπέρβαρους και παχύσαρκους ασθενείς συνιστάται η μείωση των προσλαμβανόμενων ημερήσιων θερμίδων, καθώς και η αύξηση της σωματικής άσκησης. Πιο συγκεκριμένα, σε αυτούς τους ασθενείς συνιστάται η απώλεια ενός ποσοστού 5-10% του αρχικού σωματικού τους βάρους μέσα σε 6 μήνες, το οποίο μπορεί να επιτευχθεί με μια μείωση 300-500 θερμίδων την ημέρα.4

  Ακόμη, στους ασθενείς με δυσλιπιδαιμία προτείνεται η έναρξη σωματικής άσκησης, ήπιας έντασης, 30 λεπτά την ημέρα, για 5 μέρες την εβδομάδα ή συνολικά 150 λεπτά την εβδομάδα.^4,7 Ωστόσο, έχει παρατηρηθεί ότι ο συνδυασμός σωστής διατροφής και άσκησης έχει, γενικώς, ακόμη καλύτερα αποτελέσματα στην υγεία συνολικά (βελτίωση της φυσικής κατάστασης, αύξηση της μυϊκής και οστικής μάζας).^4,5,8

• Ισορροπημένη διατροφή. Συνιστάται η υιοθέτηση μιας διατροφής χαμηλής σε κορεσμένα λίπη, χοληστερόλη, trans λιπαρά οξέα και υψηλής σε ακόρεστα λίπη (ελαιόλαδα και φυτικό έλαιο, ξηρούς καρπούς, ψάρι).^6,7 Επίσης, η πρόσληψη χοληστερόλης από τη διατροφή θα πρέπει να είναι μικρότερη από 300mg την ημέρα, κυρίως σε άτομα με υπερτριγλυκεριδαιμία. Τροφές πλούσιες σε χοληστερόλη, οι οποίες καλό είναι να καταναλώνονται με μέτρο, αποτελούν τα αυγά, τα τηγανητά φαγητά, καθώς και τα επεξεργασμένα κρέατα. Επίσης, προτείνεται η ελάττωση της κατανάλωσης ζάχαρης, αλατιού και αναψυκτικών.

  Κατά συνέπεια, στον αντίποδα όλων των παραπάνω τροφών, συνιστάται η αύξηση της κατανάλωσης φρούτων, λαχανικών και προϊόντων ολικής άλεσης.⁴

• Μείωση κατανάλωσης αλκοόλ. Σε άτομα, τα οποία καταναλώνουν αλκοόλ, η συνιστώμενη ποσότητα είναι η εξής: Για τους άνδρες ≤2 ποτά την ημέρα, ενώ για τις γυναίκες ≤1 ποτό την ημέρα.¹¹

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ahmed SM, Clasen ME, Donnelly JE. Management of dyslipidemia in adults. Am Fam Physician. 1998;57(9):2192-2208.
2. M. Miller, "Medscape Family Medicine," 2008. [Online]. Available: https://www.medscape.org/viewarticle/585045 [Accessed 21 September 2020].
3. Shattat G. F. A Review Article on Hyperlipidemia: Types, Treatments and New Drug Targets. Biomed Pharmacol J 2014;7(2).
4. François Mach, Colin Baigent, Alberico L Catapano, et al. ESC Scientific Document Group, 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk: The Task Force for the management of dyslipidaemias of the European Society of Cardiology (ESC) and European Atherosclerosis Society (EAS), European Heart Journal, Volume 41, Issue 1, 1 January 2020, Pages 111–188, https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehz455
5. M. Elisaf, Chr. Pitsavos, Ev. Liberopoulos, et al. Updated guidelines of the Hellenic Society of Atherosclerosis for the diagnosis and treatment of dyslipidemia-2014. Hellenic Journal of Atherosclerosis 5(3):151–163.
6. Frota, Karoline de Macedo Gonçalves, Matias, Andrea Carvalheiro Guerra, & Arêas, José Alfredo Gomes. (2010). Influence of food components on lipid metabolism: scenarios and perspective on the control and prevention of dyslipidemias. Food Science and Technology, 30 (Suppl. 1), 7-14. https://doi.org/10.1590/S0101-20612010000500002
7. Terry A. Jacobson, Matthew K. Ito, PharmD et al. National Lipid Association Recommendations for Patient-Centered Management of Dyslipidemia: Part 1—Full Report. Journal of Clinical Lipidology. 2015
8. Kelly RB. Diet and exercise in the management of hyperlipidemia. Am Fam Physician. 2010;81(9):1097-1102.
9. Schofield, J.D., Liu, Y., Rao-Balakrishna, P. et al. Diabetes Dyslipidemia. Diabetes Ther 7, 203–219 (2016).
10. Feingold KR. Dyslipidemia in Diabetes. [Updated 2020 Aug 10]. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK305900/
11. Donna K. Arnett, Roger S. Blumenthal, Michelle A. Albert, et al. 2019 ACC/AHA Guideline on the Primary Prevention of Cardiovascular Disease: Executive Summary A Report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Clinical Practice Guidelines Circulation. 2019;140:e563–e595.

BL.DIS. 11.2020