BLOG | Ακτινική Κεράτωση

Δρ Χριστόφορος Λοϊζίδης, MD
Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος

Τι είναι η υπεριώδης ακτινοβολία και γιατί είναι επικίνδυνη

Η υπεριώδης ακτινοβολία είναι μορφή μη-ιοντίζουσας ακτινοβολίας, μέρος του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος με μήκος κύματος από 100 εώς 400 νανόμετρα (nm). Ταξινομείται σε 3 υποτύπους: UVA, UVΒ, και UVC. Κύρια φυσική πηγή της είναι ο ήλιος. Όλη η UVC και η περισσότερη UVB απορροφώνται από το στρώμα του όζοντος. Έτσι σχεδόν όλη η υπεριώδης ακτινοβολία που φθάνει στη γη αποτελείται από ακτίνες UVA, που διεισδύουν βαθύτερα στο δέρμα μέχρι και τη βασική του στιβάδα, όπου ανευρίσκονται τα μελανινοκύτταρα.¹ Tεχνητές πηγές είναι τα κρεβάτια μαυρίσματος (solarium), λάμπες υδραργύρου, αλογόνου και φθορισμού και κάποιες συσκευές laser. Ο βαθμός έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία ποικίλει ανάλογα με την ημέρα, την εποχή του χρόνου, το γεωγραφικό πλάτος ή το υψόμετρο, ενώ σχετίζεται με το επάγγελμα όπως η εργασία στην ύπαιθρο, και τον τρόπο ζωής όπως η ηλιοθεραπεία, τα θαλάσσια σπορ και το τεχνητό μαύρισμα.^2,3 Υπεριώδεις ακτίνες αντανακλώνται στην άμμο, στο νερό, στο χιόνι και στον πάγο και διαπερνούν τα σύννεφα ή τα γυάλινα παράθυρα (UVA).

Τόσο η UVA όσο και η UVB ακτινοβολία επηρεάζουν την υγεία. Θετική είναι φυσικά η επίδρασή της στην παραγωγή της βιταμίνης D. Υπερέκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία είναι δυνητικά επικίνδυνη για τον οργανισμό, αφού προκαλεί διέγερση των κυττάρων που παράγουν μελανίνη και την εμφάνιση ‘’μαυρίσματος’’, ένδειξη βλάβης του δέρματος και του DNA, ενώ εντονότερη έκθεση σε UVB και UVA οδηγεί σε έγκαυμα, ένδειξη πλέον κυτταρικού θανάτου.⁴ Μακροχρόνια έκθεση σε UVA οδηγεί σε εμφάνιση φωτογήρανσης (ρυτίδες, μελαγχρωματικές κηλίδες, λέπτυνση και ατροφία), προκαρκινικών βλαβών (όπως οι ακτινικές υπερκερατώσεις), μη-μελανωματικού καρκίνου δέρματος (βασικοκυτταρικό, ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα) και μελανώματος.^5,6 Επιπλέον, συνδέεται με έξαρση φωτοεπιδεινούμενων δερματικών νοσημάτων όπως ερυθηματώδης λύκος και όψιμη δερματική πορφυρία και οφθαλμολογικές βλάβες, όπως καταρράκτης και όγκοι.

Τρόποι προστασίας από την υπεριώδη ακτινοβολία

Δεδομένου ότι στη χώρα μας η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία είναι ολόχρονη, η προστασία μας από αυτή πρέπει να γίνει τρόπος ζωής. Προστατευτικά μέτρα πρέπει να λαμβάνονται καθημερινά, ακόμη και τις συννεφιασμένες ή βροχερές ημέρες. Προτείνονται τα ακόλουθα:

• Αποφυγή ή μείωση στο ελάχιστο δυνατό της άμεσης έκθεσης στον ήλιο κατά τις ώρες από 10:00 έως 16:00, κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.
• Αποφυγή ηλιοθεραπείας και αναζήτηση σκιάς. Ας μην ξεχνάμε ότι δεχόμαστε ακτινοβολία ακόμη και υπό σκιά, όπως κάτω από ομπρέλα, τέντα ή δέντρο, σε μικρότερο όμως βαθμό.
• Χρήση ενδυμάτων που καλύπτουν εφόσον είναι δυνατόν τα άνω και κάτω άκρα, πλατύγυρου καπέλου για κάλυψη κεφαλής, ωτών και αυχένα και γυαλιών ηλίου με φίλτρα UVA και UVB. Άτομα που ασχολούνται με θαλάσσια σπορ ή εργάζονται σε εξωτερικό περιβάλλον θα πρέπει να φέρουν ενδυμασία από ειδικό υλικό προστασίας.
• Κάλυψη παραθύρων σε κτίρια και αυτοκίνητα με φιλμ προστασίας UV.
• Μείωση ή αποφυγή τεχνητού μαυρίσματος με συσκευές solarium.
• Χρήση αντιηλιακού 365 ημέρες το χρόνο. Σύμφωνα με τις πρόσφατα αναθεωρημένες οδηγίες και προτάσεις του FDA,7  το αντιηλιακό θα πρέπει να έχει ευρέως φάσματος (broad-spectrum) κάλυψη UVA και UVB, δείκτη προστασίας SPF30 τουλάχιστον και να χρησιμοποιείται σε άφθονη ποσότητα στο πρόσωπο και άλλες περιοχές μισή ώρα πριν την έκθεση στον ήλιο, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία σε περιοχές που συχνά παραμελούμε όπως χείλη, βλέφαρα, ώτα και άκρες χείρες ή πόδια.8,9 Συνιστάται η επανάληψή του κάθε 2 ώρες εφόσον εξακολουθεί η έκθεση, ή μετά από άσκηση, εφίδρωση, κολύμβηση ή παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση προτείνεται η χρήση SPF50+ και ανθεκτικού στο νερό (water-resistant) σκευάσματος. Αποτελεσματικά και ασφαλή θεωρούνται προϊόντα που περιέχουν οξείδιο του ψευδαργύρου (zinc oxide) και διοξείδιο του τιτανίου (titanium dioxide).⁷

Τι είναι οι ακτινικές υπερκερατώσεις

Η χρόνια και αθροιστική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία οδηγεί στο σχηματισμό των ακτινικών υπερκερατώσεων, που αποτελούν συχνές δερματικές βλάβες σε άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών και εντοπίζονται στα φωτοεκτεθειμένα μέρη του σώματος, κυρίως σε πρόσωπο, τριχωτό κεφαλής, λαιμό, στήθος, πλάτη, χέρια και κνήμες.¹⁰ Αν και έχουν πολλές μορφές, συνήθως παρουσιάζονται σαν ποικίλου μεγέθους ψηλαφητά σκληρά επάρματα στην επιφάνεια του δέρματος με λέπι, συνοδευόμενα μερικές φορές από πόνο, καύσο ή κνησμό. Σε άλλες περιπτώσεις εκδηλώνονται ως υπερτροφία ή ατροφία δέρματος, υπερμελάγχρωση, χειλίτιδα ή μοιάζουν με μικρό κέρατο ζώου, ενώ μερικές φορές οι αλλοιώσεις δεν είναι ορατές με γυμνό μάτι.¹¹ Εμφανίζονται συχνότερα σε άνδρες μέσης ηλικίας και σε άτομα με ανοσοκαταστολή, με ανοικτό χρώμα δέρματος και ματιών, με κόκκινα ή ξανθά μαλλιά (Φωτότυποι Ι και II κατά Fitzpatrick), σε γεωγραφικές περιοχές με υψηλή έκθεση στον ήλιο.¹²

Γενετικές διαταραχές, ιστορικό ηλιακών εγκαυμάτων κατά την παιδική ηλικία, και διατροφή πλούσια σε λίπος αποτελούν επίσης παράγοντες κινδύνου. Φυσικοί παράγοντες όπως η λέπτυνση του στρώματος του όζοντος, και αύξηση δραστηριοτήτων όπως η ηλιοθεραπεία, το τεχνητό μαύρισμα και η εργασία σε εξωτερικό περιβάλλον, έχουν αυξήσει κατά πολύ την παγκόσμια επίπτωση του νοσήματος τα τελευταία χρόνια. Θεωρούνται προκαρκινικές αλλοιώσεις, αφού σε ένα ποσοστό από 0.1% εώς 20% μεταπίπτουν σε ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα.¹³

Παρόλο που η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση του νοσήματος είναι μεγάλης σημασίας για τη δημόσια υγεία, συχνά δεν τυγχάνει της απαραίτητης προσοχής τόσο από ασθενείς λόγω έλλειψης πληροφόρησης, όσο και από ιατρούς άλλων ειδικοτήτων λόγω ελλιπούς ενημέρωσης και μη-έγκαιρης παραπομπής σε δερματολόγο.

Πώς προλαμβάνονται οι ακτινικές υπερκερατώσεις

Πρόληψη των ακτινικών υπερκερατώσεων μπορεί να επιτευχθεί σε σημαντικό βαθμό με τη σωστή ενημέρωση του κοινού για τη φύση του νοσήματος και των αρνητικών επιπτώσεων της χρόνιας έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία, αλλά και την αυτοεξέταση για παρουσία τυχόν αλλαγών στο δέρμα με έγκαιρη παραπομπή για ιατρική εξέταση. Συστήνεται τακτικός δερματολογικός έλεγχος και απόλυτη συνέπεια στα μέτρα προστασίας από τον ήλιο. Νέα ιατροτεχνολογικά προϊόντα που συνδιάζουν υψηλό δείκτη φωτοπροστασίας (SPF100+) μαζί με ένζυμα φωτοεπιδιόρθωσης DNA προτείνονται αντί του καθιερωμένου αντιηλιακού, για καθημερινή χρήση από άτομα με εκτεταμένες ηλιακές βλάβες υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη προκαρκινικών αλλοιώσεων και καρκίνου δέρματος.¹⁴

Αντιμετώπιση ακτινικών υπερκερατώσεων

Οι ακτινικές υπερκερατώσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται, αφού κλινικά δεν μπορούμε να προσδιόρισουμε ποια βλάβη θα εξελιχθεί σε ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα, με ενδεχόμενη μετάσταση και θάνατο.¹⁵ Οι διαθέσιμες σήμερα προσεγγίσεις χωρίζονται σε 2 κατηγορίες.

Η πρώτη περιλαμβάνει θεραπείες που στοχεύουν μεμονωμένα την κάθε βλάβη, όπως κρυοθεραπεία με υγρό άζωτο, απόξεση ή χειρουργική αφαίρεση, διαθερμοπηξία και εξάχνωση με laser carbon dioxide ή Erbium YAG.

Η δεύτερη αφορά σε θεραπείες πεδίου, στοχεύοντας ταυτόχρονα πολλαπλές βλάβες ανά περιοχή, όπως χρήση χημικών ουσιών (φθοροουρακίλη, ιμικιμόδη, δικλοφενάκη με υαλουρονικό οξύ, ρετινοειδή, ingenol mebutate), χημική απολέπιση με τριχλωροξικό οξύ και φωτοδυναμική θεραπεία.^16,17 Πρόσφατες μελέτες αναφέρουν τη χρήση νεώτερων θεραπευτικών παραγόντων, όπως resiquimod, betulinic acid, piroxicam, και dobesilate.¹⁸

Δεδομένου ότι όλες εμφανίζουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας λαμβάνεται από το θεράποντα ιατρό με βάση τη φύση, θέση και αριθμό των βλαβών, καθώς και τη γενική κατάσταση του ασθενούς. Οι ανωτέρω επιλογές μπορούν να συνδυαστούν με γνώμονα το καλύτερο κλινικό αποτέλεσμα, με μείωση της χρονικής διάρκειας και των παρενεργειών της αγωγής. Σε κάθε περίπτωση, λόγω της χρονιότητας του νοσήματος και της συνεχιζόμενης εμφάνισης νέων βλαβών, κρίνεται απαραίτητη η συμμόρφωση του ασθενή με τη θεραπεία και τις ιατρικές οδηγίες για προστασία από τον ήλιο, και η μακροχρόνια παρακολούθηση από δερματολόγο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Watson M, Holman DM, Maguire-Eisen M. Ultraviolet radiation exposure and its impact on skin cancer risk. Semin Oncol Nurs. 2016; 32(3):241-254.
2. Richards TB, Johnson CJ, Tatalovich Z, et al. Association between cutaneous melanoma incidence rates among white U.S. residents and county-level estimates of solar ultraviolet exposure. J Am Acad Dermatol. 2011; 65(Suppl 1):S50.e1-S50.e9.
3. Milon A, Bulliard JL, Vuilleumier L, et al. Estimating the contribution of occupational solar ultraviolet exposure to skin cancer. Br J Dermatol. 2014; 170:157-164.
4. Gilchrest B, Eller M, Geller AC, et al. The pathogenesis of melanoma induced by ultraviolet radiation. N Engl J Med. 1999; 340:1341-1348.
5. Karagas MR, Weinstock MA, Nelson HH. Keratinocyte carcinomas (basal and squamous cell carcinomas of the skin). In: Schottenfeld D, Fraumen JF, editors. Cancer epidemiology and prevention 3. New York, NY: Oxford University Press. 2006; 1230-1250.
6. Amaro-Ortiz Α, Yan Β, D’Orazio JA. Ultraviolet radiation, ging and the skin: Prevention of damage by topical cAMP manipulation. Molecules. 2014; 19:6202-6219.
7. Food and Drug Administration. Sunscreen drug products for over-the-counter human use. 2019.
8. Holman DM, Berkowitz Z, Guy GP Jr, et al. Patterns of sunscreen use on the face and other exposed skin among US adults. J Am Acad Dermatol. 2015; 73:83-92.
9. Kann L, Kinchen S, Shanklin SL, et al. and the Centers for Disease Control and Prevention. Youth risk behavior surveillance-United States, 2013. MMWR Suppl. 2014; 63:1-168.
10. Schmitt JV, Miot HA. Actinic keratosis: a clinical and epidemiological revision. An Bras Dermatol. 2012; 87:425-434.
11. Moy RL. Clinical presentation of actinic keratoses and squamous cell carcinoma. J Am Acad Dermatol. 2000; 42:S8-10.
12. Salasche SJ. Epidemiology of actinic keratoses and squamous cell carcinoma. J Am Acad Dermatol. 2000; 42:4-7.
13. Casari A, Chester J, Pellacani G. Actinic keratosis and non-Invasive diagnostic techniques: An update. Biomedicines. 2018; 6(1):8.
14. Krutmann J, Berking C, Berneburg M, et al. New strategies in the prevention of actinic keratosis: A critical review. Skin Pharmacol Physiol. 2015; 28(6):281‐289.
15. Ceilley RI, Jorizzo JL. Current issues in the management of actinic keratosis. J Am Acad Dermatol. 2013; 68(Suppl 1):S28-38.
16. Chetty P, Choi F, Mitchell T. Primary care review of actinic keratosis and its therapeutic options: a global perspective. Dermatol Ther (Heidelb). 2015; 5(1):19‐35.
17. Del Rosso JQ, Kircik L, Goldenberg G, et al. Comprehensive management of actinic keratoses: practical integration of available therapies with a review of a newer treatment approach. J Clin Aesthet Dermatol. 2014; 7(9 Suppl S2-S12):S2‐S12.
18. de Oliveira ECV, da Motta VRV, Pantoja PC, et al. Actinic keratosis-review for clinical practice. Int J Dermatol. 2019; 58:400-407.

 AK_blog_05_2020