BLOG | Ακμή

Dr Τζερμιάς Χριστόφορος, Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος

Τι διαχωρίζει τη σοβαρή από την ήπια ακμή; Χαρακτηριστικά και κλινική εικόνα.

Η κοινή ακμή είναι μια χρόνια δερματική νόσος, με πολυπαραγοντική αιτιολογία που συνεχίζει να τελεί υπό διερεύνηση και η οποία ταλαιπωρεί κατά κόρον τους εφήβους, μπορεί όμως για αρκετούς ασθενείς, ιδιαιτέρως γυναίκες, να εμμένει ή και να πρωτοεμφανιστεί στην ενήλικη ζωή^1,2. Σε γενικές γραμμές, η κλινική εικόνα ασθενούς με ακμή χαρακτηρίζεται πρωτογενώς από φαγέσωρες (ανοιχτούς ή κλειστούς) και φλεγμονώδεις βλάβες, όπως βλατίδες, φλύκταινες και οζίδια. Δευτερογενώς, ίσως προκληθούν ουλές, υπερμελάγχρωση και ερύθημα ³.

Ατυχώς, δεν υπάρχει ένα μόνο καθολικά αποδεκτό σύστημα ταξινόμησης της ακμής σε τύπους, κάτι που προκαλεί σύγχυση μεταξύ των ιατρών και δυσκολίες στην επιλογή θεραπείας και την αντικειμενική αξιολόγηση της πορείας της θεραπείας⁴. Σε γενικές γραμμές, ο τύπος της ακμής μπορεί να καθοριστεί με βάση το αν επικρατούν μη φλεγμονώδεις φαγέσωρες ή φλεγμονώδεις βλάβες ενώ η δριμύτητά της από τον αριθμό των βλαβών¹.

Έτσι, η ακμή διακρίνεται στη μη φλεγμονώδη, φαγεσωρική ακμή, που χαρακτηρίζεται από κλειστούς και ανοικτούς φαγέσωρες, στη φλεγμονώδη βλατιδοφλυκταινώδη ακμή, που όπως μαρτυρά το όνομά της, χαρακτηρίζεται από βλατίδες και φλύκταινες και στην επίσης φλεγμονώδη κυστική ακμή που χαρακτηρίζεται από οζίδια και ψευδοκύστεις¹.

Η δε δριμύτητα της νόσου μπορεί να χαρακτηριστεί ως ήπια, όταν ανευρίσκονται λιγότεροι από 20 φαγέσωρες ή λιγότερες από 15 φλεγμονώδεις βλάβες ή λιγότερες από 30 βλάβες συνολικά, ως μέτρια στις περιπτώσεις που εντοπίζονται 20-100 φαγέσωρες ή 15-50 φλεγμονώδεις βλάβες ή 30-125 βλάβες συνολικά και ως βαριά όταν εμφανίζονται περισσότερα από 5 οζίδια ή περισσότερες από 50 φλεγμονώδεις βλάβες συνολικά ή πάνω από 125 βλάβες συνολικά¹.

Υπάρχουν διαφορές στις θεραπείες πιο σοβαρής ακμής;

Στην θεραπεία της ακμής, βασικός στόχος είναι η υποχώρηση των υπαρχουσών ακνεϊκών βλαβών και ο χρονικός περιορισμός τους, η πρόληψη δημιουργίας νέων βλαβών καθώς και η παρεμπόδιση σχηματισμού μόνιμων ουλών στο δέρμα. Η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας πρέπει να γίνεται για κάθε ασθενή εξατομικευμένα λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες, όπως η γενικότερη κατάσταση της υγείας του αλλά και της ακμής τη δεδομένη στιγμή, η σοβαρότητα των βλαβών και το κατά πόσον αυτές είναι κατά κύριο λόγο φλεγμονώδεις ή όχι, το ενδοκρινολογικό ιστορικό και η προτίμηση του ασθενούς. Για περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας, συνιστάται η συνδυαστική θεραπεία, δηλαδή χρήση ενός μικτού θεραπευτικού σχήματος με περισσότερες από μία διαφορετικές θεραπείες, καθώς διαφορετικές θεραπείες στοχεύουν διαφορετικούς μηχανισμούς παθογένεσης της ακμής^3,5,6.

Οι δύο βασικές κατηγορίες, στις οποίες ταξινομούνται οι φαρμακευτικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της ακμής είναι οι τοπικές θεραπείες, οι οποίες συνιστούν άμεση εφαρμογή μιας φαρμακευτικής ουσίας μόνο στις περιοχές των βλαβών και οι συστηματικές θεραπείες στις οποίες γίνεται συνήθως χορήγηση της ουσίας από στόματος. Υπάρχει όμως και η δυνατότητα για μη φαρμακευτικές θεραπείες, όπως η εξαγωγή των φαγεσώρων, ενώ τα τελευταία χρόνια γνωρίζουν άνθηση και αρκετές εναλλακτικές θεραπείες που δρουν συμπληρωματικά, όπως η φωτοθεραπεία⁵.

Στις περιπτώσεις ήπιας ακμής (φλεγμονώδους και μη) χρησιμοποιούνται συνηθέστερα τοπικές θεραπείες, όπως τοπικά ρετινοειδή. Στις περιπτώσεις μέτριας ακμής όμως προτιμάται συνδυασμός τοπικής και συστηματικής θεραπείας. Για την μέτρια βλατιδοφλυκταινώδη ακμή ενδείκνυνται από στόματος αντιβιοτικά παράλληλα με τοπικής χορήγησης ρετινοειδή, ενώ για την κυστική από στόματος ισοτρετινοΐνη από κοινού με τοπικά ρετινοειδή. Σε περιπτώσεις βαριάς ακμής χορηγούνται κυρίως από στόματος ισοτρετινοΐνη ή αντιβιοτικά σε συνδυασμό με τοπικά ρετινοειδή^1,3,4.

Ποιες είναι οι υπάρχουσες θεραπείες;

Ως μια επισκόπηση στις διαθέσιμες και πιο κοινά χρησιμοποιούμενες θεραπείες για την ακμή ανά κατηγορία μπορούμε να πούμε τα παρακάτω:

Στις θεραπείες που χορηγούνται τοπικά κατατάσσονται σε γενικές γραμμές τα ρετινοειδή και αντιμικροβιακοί παράγοντες, όπως τα αντιβιοτικά και το υπεροξείδιο του βενζολίου.

Τα τοπικά ρετινοειδή είναι ανάλογα της βιταμίνης Α, γνωστής και ως ρετινόλη, και χρησιμοποιούνται τόσο κατά των μη φλεγμονωδών βλαβών της ακμής, όπως είναι οι φαγέσωρες, όσο και κατά των φλεγμονωδών βλαβών. Μπορούν επίσης να βελτιώσουν την υπερμελάγχρωση που προκαλείται στο δέρμα από την ακμή. Θεωρούνται θεραπεία πρώτης γραμμής και επίσης ως η βασική θεραπεία συντήρησης. Χρειάζεται προσοχή κατά την εφαρμογή τους καθώς προκαλούν φωτοευαισθησία ενώ κατά τις πρώτες εβδομάδες εφαρμογής ενδέχεται να προκαλέσουν έξαρση της ακμής που κατόπιν όμως υποχωρεί. Αντενδείκνυνται για εγκύους^1,3,4,5,6.

Οι αντιμικροβιακοί παράγοντες δρουν μειώνοντας τη συγκέντρωση στο δέρμα βακτηρίων που σχετίζονται με την ακμή και συνεισφέρουν στη φλεγμονή. Συνήθως τέτοιοι παράγοντες χορηγούνται συνδυαστικά με τα τοπικά ρετινοειδή. Ιδιαίτερα δε τα αντιβιοτικά δεν πρέπει να χορηγούνται ως μονοθεραπεία, διότι η αποτελεσματικότητά τους περιορίζεται από την πιθανότητα να αναπτύξουν τα βακτήρια ανθεκτικότητα σε αυτά, για αυτό και η χρήση τους έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια. Αντιθέτως, τα βακτήρια δεν μπορούν να αναπτύξουν ανθεκτικότητα στο υπεροξείδιο του βενζολίου^1,3,4,5,6.

Στις θεραπείες συστηματικής χορήγησης κατατάσσονται πάλι τα ρετινοειδή και τα αντιβιοτικά που χορηγούνται όμως από στόματος καθώς και ορμονικοί παράγοντες, όπως τα αντισυλληπτικά χάπια.

Το κυριότερο από στόματος χορηγούμενο ρετινοειδές είναι η ισοτρετινοΐνη που χρησιμοποιείται για δεκαετίες ως θεραπεία πρώτης γραμμής για τη σοβαρή και εμμένουσα φλεγμονώδη ακμή και ιδιαίτερα την κυστική ακμή με αρκετή επιτυχία. Χρησιμοποιείται επίσης και στη θεραπεία της μέτριας ακμής που είτε είναι ανθεκτική σε άλλη θεραπεία είτε προκαλεί ουλές και σημαντική επακόλουθη ψυχολογική επιβάρυνση στον ασθενή. Η λήψη ισοτρετινοΐνης φαίνεται όμως να συνδέεται με διαταραχές του εντέρου και της διάθεσης καθώς επίσης προκαλεί ξηροδερμία και φωτοευαισθησία. Σε γυναίκες σε ηλικία τεκνοποίησης, θα πρέπει να χορηγείται παράλληλα με αντισύλληψη λόγω πιθανής πρόκλησης τερατογένεσης ^3,4,5,6.

Τα από στόματος χορηγούμενα αντιβιοτικά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο για σύντομες περιόδους, σε περιπτώσεις σοβαρής φλεγμονώδους ακμής που εκτείνεται πέραν του προσώπου στο στήθος και την πλάτη και δεν ανταποκρίνεται σε τοπική θεραπεία και πάντα παράλληλα με τοπικά ρετινοειδή ή υπεροξείδιο του βενζολίου λόγω του προβλήματος ανθεκτικότητας σε αυτά που αναπτύσσουν τα βακτήρια^1,5,6.

Στις γυναίκες υπάρχουν εγκεκριμένα για την αντιμετώπιση της ακμής σκευάσματα αντισυλληπτικών χαπιών που δρουν μειώνοντας την έκκριση σμήγματος που ενοχοποιείται για το ακνεϊκό δέρμα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες^4,5.

Άλλες θεραπείες αποτελούν η εξαγωγή των φαγεσώρων, η κρυοθεραπεία και η ηλεκτροκαυτηρίαση ενώ από τις λεγόμενες συμπληρωματικές και εναλλακτικές θεραπείες της ακμής ξεχωρίζει η φωτοθεραπεία και ιδίως η ενισχυμένη μορφή της, η φωτοδυναμική θεραπεία^6,7,8.

Το κόκκινο φως σε μήκος κύματος περίπου 630nm που χρησιμοποιείται στην φωτοθεραπεία της ακμής θεωρείται πως επιδρά μειώνοντας την παραγωγή σμήγματος, ενώ το μπλε φως των περίπου 415nm εκτός από τη μείωση του σμήγματος επιδρά και στα βακτήρια που προάγουν την ακμή6. Η φωτοδυναμική θεραπεία, διαφέρει από την φωτοθεραπεία κυρίως ως προς την προσθήκη μιας εξωγενούς φωτοευαίσθητης ουσίας, που εφαρμόζεται τοπικά και αφήνεται να απορροφηθεί από τα κύτταρα που εκκρίνουν το σμήγμα. Κατόπιν, η ουσία αυτή ενεργοποιείται από το φως, καταστρέφοντάς τα και μειώνοντας επίσης τον αριθμό των επιβλαβών βακτηρίων που συμβάλλουν στην παθογένεση της ακμής⁴. Εμφανίζει καλά αποτελέσματα και αποτελεί μια χρήσιμη επιλογή ως συμπληρωματική θεραπεία, κατάλληλη για αρκετούς τύπους δέρματος και κάθε τύπο ακμής, έχουσα αποτελέσματα τόσο σε φλεγμονώδεις όσο και σε μη φλεγμονώδεις ακνεϊκές βλάβες. Είναι μάλιστα ιδιαιτέρως χρήσιμη επιλογή σε ασθενείς που δεν θέλουν ή δεν μπορούν να λάβουν φαρμακολογική θεραπεία, όπως η ισοτρετινοΐνη ή δεν εμφανίζουν ικανοποιητικά αποτελέσματα με τις άλλες θεραπείες⁸.

Τι θα πρέπει να προσέχει ο/η ασθενής κατά τη διάρκεια εφαρμογής της θεραπείας

Η συμβουλευτική του ασθενούς είναι σημαντική πριν την επιλογή και έναρξη της θεραπείας, ώστε οι καθημερινές του συνήθειες και ο τρόπος ζωής του να λειτουργήσουν επικουρικά για την επιτυχία της. Η καθημερινή ρουτίνα περιποίησης του δέρματος και τα προϊόντα ενυδάτωσης και καθαρισμού που χρησιμοποιούνται καλό είναι να αξιολογηθούν από το γιατρό. Παρά το ότι δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η ακμή προκαλείται ή θεραπεύεται με το πλύσιμο καλό θα ήταν αυτό να περιοριστεί σε δύο φορές την ημέρα και η χρήση προϊόντων απολέπισης να αποφεύγεται για να αποφευχθεί η ξηροδερμία. Τα αντιβακτηριδιακά προϊόντα καθαρισμού ίσως έχουν κάποια οφέλη για την ήπια ακμή, ενώ τα όξινα σαπούνια είναι προτιμότερα από τα αλκαλικά. Σε ευαίσθητο δέρμα, προϊόντα ενυδάτωσης χωρίς άρωμα που εφαρμόζονται πάνω στις ακνεϊκές βλάβες μετά τη χορήγηση τοπικής θεραπείας μπορούν να μειώσουν τον προκαλούμενο ερεθισμό ενώ ειδικό μη φαγεσωρογόνο μακιγιάζ μπορεί να καμουφλάρει το ακνεϊκό δέρμα μέχρι να φανούν τα αποτελέσματα της θεραπείας αρκετές εβδομάδες ή μήνες μετά την έναρξή της. Σε περίπτωση πρόκλησης υπερμελάγχρωσης και φωτοευαισθησίας λόγω της θεραπείας συνιστάται επίσης η χρήση αντιηλιακών^3,6. Αν και για την ώρα δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να προταθεί στον ασθενή συγκεκριμένη διατροφή παράλληλα με τη θεραπεία, φαίνεται ότι διατροφή με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη καθώς και κάποια γαλακτοκομικά προϊόντα ίσως συσχετίζονται με την ακμή⁴.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1. Botros, Paul A., Gary Tsai, and G. G. Pujalte. "Evaluation and Management of Acne." Primary care 42.4 (2015): 465-471.
2. Shalita, Alan R. "Acne: clinical presentations." Clinics in dermatology 22.5 (2004): 385-386.
3. Zaenglein, Andrea L. "Acne vulgaris." New England Journal of Medicine 379.14 (2018): 1343-1352.
4. Zaenglein, Andrea L., et al. "Guidelines of care for the management of acne vulgaris." Journal of the American Academy of Dermatology 74.5 (2016): 945-973.
5. Fox, Lizelle, et al. "Treatment modalities for acne." Molecules 21.8 (2016): 1063.
6. Williams, Hywel C., Robert P. Dellavalle, and Sarah Garner. "Acne vulgaris." The Lancet 379.9813 (2012): 361-372.
7. Brownell, Joshua, Stephanie Wang, and Maria M. Tsoukas. "Phototherapy in cosmetic dermatology." Clinics in dermatology 34.5 (2016): 623-627.
8. Boen, Monica, et al. "The role of photodynamic therapy in acne: an evidence-based review." American journal of clinical dermatology 18.3 (2017): 311-321.